Chuyến công du của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi tới 4 nước châu Phi từ ngày 7-11/7 là một chuyến thăm lịch sử, tô đậm thêm khẩu hiệu của ông về Ấn Độ như một "quyền lực hàng đầu" trên thế giới.
Chuyến đi cho thấy sự trân trọng các mối quan hệ song phương trong tương quan về mặt kết quả dài hạn đối với tham vọng quyền lực mềm, kinh tế và chiến lược của Ấn Độ.
Ông Modi nổi tiếng với các chuyến công du những nước gần như lãng quên ý nghĩa của việc chào đón một nhà lãnh đạo Ấn Độ. Tại Mozambique, ông sẽ trở thành Thủ tướng Ấn Độ đầu tiên có mặt ở nước này kể từ khi ông Indira Gandhi đến thăm vào năm 1982. Ông cũng sẽ là Thủ tướng Ấn Độ đầu tiên đến thăm Kenya kể từ năm 1981. Mặc dù ông Manmohan Singh đã đến Nam Phi vào năm 2013 với tư cách Thủ tướng, nhưng là để tham dự Hội nghị Thượng đỉnh BRICS chứ không phải thăm song phương. Bằng cách thực hiện sứ mệnh tăng cường quan hệ song phương với các quốc gia trọng điểm ở Nam châu Phi, Thủ tướng Modi đang đưa ra tín hiệu rằng ông coi trọng các nước này một cách thực chất.
Bảo vệ bờ biển phía Đông
Một điểm nổi bật trong chính sách đối ngoại của ông Modi là sự nhấn mạnh về ngoại giao quốc phòng để củng cố vị trí của Ấn Độ như một nhà cung cấp an ninh mạng cho các nước đang phát triển. Sự lựa chọn 4 quốc gia trong chuyến công du lần này của ông không phải là sự trùng hợp ngẫu nhiên mà là một phần của chính sách được cân nhắc kỹ lưỡng, đó là đề cao khu vực Ấn Độ Dương (IOR) - nơi mà khu vực phía Tây giáp với các nước trên.
Chiến lược thương mại và hải quân mở rộng của Ấn Độ cần được gắn kết với bờ biển phía Đông của châu Phi nếu nước này muốn trở thành nhân tố định hình ổn định và hòa bình ở IOR. Trên thực tế, chính phủ của ông Modi đã chủ tâm khởi động lại đối thoại quốc phòng với Mozambique vào năm 2015 sau nhiều năm lơ là. Dự án phát triển cảng Sagar Mala không đơn thuần là một ưu tiên chính sách trong nước mà còn là nỗ lực chiến lược của Ấn Độ trong việc trở thành đối tác hậu cần và quốc phòng của đường bờ biển phía Đông châu Phi.
Thủ tướng Modi cũng đã đến thăm Mauritius và Seychelles - hai quốc gia châu Phi quan trọng nằm ngoài lục địa và đẩy mạnh sự hỗ trợ an ninh của Ấn Độ tại đây. Giờ đây, bằng cách thu hút các nước Đông Phi bằng sự tin cậy để chia sẻ và truyền công nghệ nhạy cảm và bí quyết trong tình báo, trinh sát và đào tạo, ông đang thực hiện bước đi chủ động không chỉ trên mặt trận kinh tế mà cả chính trị ở lục địa này.
Cách tiếp cận kinh tế
Tất nhiên, kinh tế không bao giờ nằm ngoài chương trình nghị sự trong mối tương tác giữa Ấn Độ với châu Phi. Tuy nhiên, ở đây, điều mới mẻ là cách chiến dịch “Sản xuất tại Ấn Độ” của ông Modi nhận được sự chào đón của châu lục này.
Trong khi nền kinh tế Trung Quốc đang phát triển chậm lại và tỷ lệ hấp thụ đối với khoáng sản châu Phi ở mức thấp, các chính phủ và người dân châu Phi đang tìm kiếm một quyền lực châu Á lớn khác có thể tạo ra doanh thu xuất khẩu ổn định, đồng thời giúp họ tiến hành công nghiệp hoá. Đối với nhiều người châu Phi, Ấn Độ được cho là một đối tác dân chủ, được ưu tiên hơn bởi cách tiếp cận của nước này không phải hoàn toàn do nhà nước định hướng (như Trung Quốc) và có khu vực tư nhân đang gia tăng hoạt động trên lục địa này. Mối quan tâm cá nhân của Thủ tướng Modi trong kết nối doanh nghiệp nông nghiệp của Ấn Độ với các quốc gia châu Phi cho an ninh lương thực cũng như trong thăm dò chung và khai thác các nguồn năng lượng, là một điểm cộng lớn đối với châu Phi.
Đối với những ai còn hoài nghi về tính toán của Ấn Độ liệu có giống Trung Quốc như khai thác tài nguyên cho đến khi cạn kiệt nguồn lực tự nhiên giàu có của châu lục này, thì thông điệp của Thủ tướng Modi được gửi gắm trước thềm chuyến thăm này đã nêu rõ: “Chúng tôi không phải ở đây ở khai thác” và “chúng tôi muốn trở thành những đối tác phát triển”.
Trong một bài giảng gần đây tại Bộ Thống kê của Chính phủ Nam Phi ở Pretoria, tôi nhận được câu hỏi: "Ông nói rằng Ấn Độ là nước duy nhất đến đây để giúp xây dựng nguồn nhân lực và tăng cường an ninh cho chúng tôi. Nhưng không một quốc gia nào làm theo kiểu từ thiện cả. Tại sao Ấn Độ làm những việc này? Động cơ thực sự là gì?”.
Ông Modi cần phải làm thỏa mãn mối bận tâm này không chỉ bằng cách đưa ra các chương trình mới mẻ hơn thông qua việc đưa các chuyên gia giáo dục và kỹ thuật của Ấn Độ đến châu Phi, mà còn bằng cách cho thấy Ấn Độ và châu Phi cùng phụ thuộc lẫn nhau như thế nào trong thế kỷ XXI. Ấn Độ cần thị trường xuất khẩu vì trong quá trình công nghiệp hoá còn châu Phi có dân số trẻ trung và sức mua đang gia tăng, điều này sẽ giúp thương mại hai chiều từ 72 tỷ USD lên đến 700 tỷ USD và hơn nữa. Nếu châu Phi không phát triển trong sự giàu có, ổn định và tự tin, Ấn Độ sẽ giống như “bị khuyết tật” (handicapped).
Nếu Ấn Độ không cùng châu Phi giải quyết các cuộc khủng hoảng lớn trên hành tinh, Ấn Độ không bao giờ có thể trở thành một quyền lực lớn trên chính trường thế giới. Do đó, số phận của hai bên gắn kết với nhau không chỉ vì vị trí địa lý, quan điểm tương đồng tại Liên hợp quốc hay trải nghiệm lịch sử đều là những người dân thuộc địa, mà còn vì sự bổ sung cơ bản của tương lai đang chờ đón cả hai bên.
Trung Quốc đã tung hô mô hình hợp tác Nam-Nam như một thành công vang dội ở châu Phi. Tuy nhiên, sự thiếu vắng của yếu tố nhân lực, sự minh bạch, khía cạnh xã hội hay dân chủ trong mô hình đó đồng nghĩa với việc Ấn Độ có một vị trí không thể thiếu trên lục địa. Ấn Độ đã có một địa vị đặc biệt trong trái tim của nhũng người dân châu Phi thế kỷ trước. Điều mà chuyến công du của ông Modi tới châu lục này có thể làm là ghi dấu Ấn Độ trong tinh thần hướng về tương lai và giấc mơ của châu Phi.
Bài viết của GS. Sreeram Chaulia, trưởng khoa tại Trường Các vấn đề quốc tế Jindal, đăng trên The Hindu ngày 6/7.
